Audiodeskrypcja jest metodą, która umożliwia osobom niewidomym lub słabo widzącym zapoznanie się z dorobkiem sztuki filmowej, teatralnej czy plastycznej. W przypadku filmu lub teatru uzupełnieniem opisu są dialogi, muzyka i inne dźwięki przynależne ruchomemu obrazowi. Natomiast malarstwo, rzeźba czy architektura mogą najczęściej zaistnieć dla osoby niewidomej wyłącznie dzięki audiodeskrypcji. Jedynie możliwość bezpośredniego kontaktu z dziełem otwiera kilka dodatkowych środków poznania. Przyjazne warunki muzealne umożliwiają wzbogacenie opisu poprzez dotyk, wówczas faktura pokrytego farbą płótna czy bryła trójwymiarowej rzeźby mogą przybliżyć słuchającemu opisywane dzieło sztuki. O skali czy atmosferze gotyckiej katedry da wyobrażenie echo i chłód odczuwany w jej wnętrzu, spacer krętymi schodami na empory czy wokół budowli. Bohater opowiadania Katedra amerykańskiego pisarza Raymonda Carvera, nie radząc sobie z opisem, rysuje tytułową świątynię trzymając jednocześnie rękę niewidomego towarzysza. Skupmy się jednak na sytuacji kiedy nie mamy bezpośredniego kontaktu ani z słuchaczem ani z dziełem.
Zasady tworzenia audiodeskrypcji dzieła sztuki
Pierwszym etapem opisu dzieła sztuki jest podanie podstawowych informacji, obejmujących dane tj. krąg kulturowy, szkoła czy konkretny autor, tytuł, wymiary oraz miejsce, gdzie dany obiekt się znajduje lub czyją jest własnością. Następnie należy naszkicować ogólną kompozycję, temat, kolorystykę. Jednym słowem stworzyć bazę, na której rozwiniemy właściwy opis. Obowiązuje tu zasada od ogółu do szczegółu. Stopniowanie szczegółowości pozwala nawet przy bardzo złożonych kompozycjach na stworzenie zrozumiałego i czytelnego obrazu. Słuchacz na tym etapie powinien mieć w wyobraźni ogólny rozmyty obraz, który w miarę rozwoju opisu nabierze konkretnych kształtów, wyłoni swoje szczegóły, kolory i drobne zawiłości.
Kluczem do stworzenia poprawnego opisu jest przestrzeganie kilku zasad, które obowiązują przy tworzeniu audiodeskrypcji nie tylko dla potrzeb plastyki, ale także filmu czy teatru. Jedną z podstawowych jest precyzyjny i jednoznaczny język, unikanie słów czy wyrażeń, które mogą być odebrane opacznie lub pozostawiać wątpliwości. Ostrożnie należy także wprowadzać porównania ze względu na zawsze różne doświadczenia i skojarzenia.
Mając na celu skupienie uwagi słuchacza na opisie oraz ułatwienie mu budowania obrazu kawałek po kawałku warto konstruować krótkie i proste zdania. Zdania wielokrotnie złożone utrudniają odbiór, mogą rozproszyć uwagę i zaburzyć stopniowo budowaną konstrukcję obrazu.
Największą trudnością przy tworzeniu audiodeskrypcji jest obiektywizm, konieczność opisywania tylko tego co widzimy bez sugerowania osobie niewidomej skojarzeń, ocen, interpretacji deskryptora. Należy pozwolić słuchaczowi na skonstruowanie własnych wniosków i wyrobienie osobistych opinii.
Oprócz opisu kompozycji, przedstawionych osób, kształtów przedmiotów, należy zwrócić uwagę na kolory, grę światła i cienia. Osoby niewidome w zależności od swoich doświadczeń potrafią nadać tym informacjom znaczenie, dlatego nie należy ich pomijać. Równie ważna bywa technika, często charakterystyczna dla danego artysty, szkoły czy okresu w sztuce. Może ona mieć znaczenie historyczne, informujące o przemianach w stosowaniu technik artystycznych i idących za nimi możliwościach, z drugiej strony może wzbogacać odbiór dzieła, poprzez nadanie mu określonej faktury czy temperatury.
Mówiąc o technice czy stylu wkraczamy w zakres informacji z dziedziny historii sztuki. Powinny się one znaleźć na końcu opisu, aby najpierw pozwolić słuchaczowi poznać dzieło bez obciążających jego własny odbiór wiadomości. Mogą się tu znaleźć dane historyczne dotyczące obiektu, jego fundatorów, dane ikonograficzne, kontekst artystyczny czy nawet przyciągające uwagę anegdoty i ciekawostki związane z artystą czy powstaniem dzieła.
Pomóż w rozwoju audiodeskrypcji